De Vlaamse regering heeft de mond vol over het ‘primaat van de politiek’, maar verschuilt zich al te makkelijk achter de markt als het over de industriële transitie gaat. Niet kiezen is ook kiezen: zonder aansturing blijft de verouderde petrochemie in het zadel. Schone alternatieven bloeien alleen onder beleid dat erin gelooft.
De Standaard legde het vorige week haarscherp bloot: de Antwerpse chemie staat financieel met de rug tegen de muur, maar blijft tegelijk verlamd ter plaatse trappelen. Vanuit de milieubeweging kijken wij daar met groeiende verbazing naar. Een duidelijker alarmsignaal naar ambitieus transitiebeleid, kan je je nauwelijks voorstellen. Toch blijft de omslag naar circulaire industrie dode letter.
We weten nochtans hoe het wél kan. De Belgische windindustrie op zee, die vandaag toonaangevend is op wereldniveau, ontstond niet vanzelf. Ze is opgebouwd met drie hefbomen: duidelijke regulering (zones, aansluitingen, langetermijndoelen), een voorspelbaar vergunningenbeleid en stevige subsidies die investeringsrisico’s verkleinden. Daardoor groeiden bedrijven als Jan De Nul en DEME op amper twintig jaar tijd uit tot wereldspelers in offshore wind
Precies dezelfde hefbomen hebben we nu nodig in de Antwerpse chemie – maar dan gericht op circulaire en fossielvrije processen. Vlaanderen spendeert vandaag vele malen meer aan fossiele subsidies dan aan duurzame innovatie. In de petrochemie wordt een verouderd businessmodel met de subsidieslurf in leven gehouden. Voor deze cadeautjes verwacht onze regering weinig tegenprestatie, tot blijdschap van de buitenlandse moederhuizen.
Wie wél aan die toekomst werkt, staat in de kou. In de havenregio staan jonge bedrijven klaar met technologie die de chemie van olie en gas kan losweken: denk aan chemische recyclage, of processen die CO2 opnieuw omzetten in grondstoffen. Installaties op schaal krijgen ze echter moeilijk gefinancierd. Bovendien rekenen de vernieuwers op een toekomstgericht kader dat hun verdienmodel zuurstof geeft. Bedrijven zonder toekomstvisie beschouwen een dergelijke omslag uiteraard als een bedreiging. Deze spelers blijven liever investeren in de efficiëntie van hun bestaande fossiele lijnen. Dat is rationeel vanuit hun aandeelhouderslogica, maar staat haaks op het algemeen goed dat belastinggeld dient. Zo krijgt het “niet sturen” van de overheid in feite een heel duidelijke richting: de bestaande petrochemie kunstmatig in leven houden terwijl innovatieve spelers geen steun vinden en dreigen te vertrekken.
De paradox wordt pijnlijk zichtbaar in het vergunningenbeleid. Neem Ineos Project One. Ondanks de diepe crisis in de basischemie, het overaanbod aan fossiele plastics en de almaar stijgende CO2‑uitstoot, heeft de Vlaamse overheid deze nieuwe ethaankraker geen strobreed in de weg gelegd. Integendeel: na juridische tegenslag werd de vergunning opnieuw verleend, en vandaag beschikt het project zelfs over twee vergunningen. Dat is een krachtig signaal aan de markt: fossiele uitbreiding krijgt prioriteit, circulaire alternatieven mogen wachten.
Onder het motto ‘never waste a good crisis’, roepen we de overheid op om eindelijk dezelfde moed te tonen als bij de uitrol van wind op zee. Drie kernacties kunnen hierin niet ontbreken. Vooreerst: stel bindende productnormen en recyclagequota in die een markt creëren voor gerecycleerde en biogebaseerde materialen. Ten tweede, maak van elke grote investering een hefboom voor transitie. Geen nieuwe fossiele “lock‑ins” meer zoals Project One; vergunningen moeten gekoppeld worden aan een concreet pad richting circulair en klimaatneutraal. Tot slot, hevel de honderden miljoenen euro’s die vandaag als korting dienen op de energiefacturen van de industrie, over naar opschaling van circulaire technologie.
Alleen door de oude fossiele basischemie af te bouwen en een nieuw circulair alternatief op te bouwen, kunnen we vermijden het licht in Antwerpen uit te moeten doen.
En aan burgers, vakbonden, klimaatactivisten en lokale besturen: laat dit geen debat blijven in gesloten vergaderzalen. De toekomst van de Antwerpse chemie is ook de toekomst van onze lucht, onze jobs en ons klimaat. Spreek beleidsmakers hierop aan, steun de vernieuwers. Maak van de Antwerpse haven opnieuw een voorbeeld, niet van kunstmatige beademing, maar van de schone, rechtvaardige transitie.